HEMATÜRİ

Tanımlar

Hematüri idrarda kan bulunmasıdır. Makroskopik hematüri çıplak gözle görülebilen durum iken mikroskopik hematüri dipstikle veya idrar sedimenti ile ortaya konur.

Makroskopik hematürinin araştırılması mikroskopik hematüriye göre faklılıklar gösterir. Böbreklerin ana üniteleri olan glomerüllerden kaynaklanan makroskopik hematüri genellikle kahverengi, çay rengi ya da kola rengi gibi tarif edilir. İdrar kesesi ve alyını ifade eden alt üriner sistem kaynaklı hematüri ise pembe ya da kırmızı renkli idrara yol açar. Çocuk acil servislerine başvuran çocuklarda makroskopik hematüri insidansı 1.3/1000 olarak bulunmuştur. Mikroskopik hematüri ise idrar mikroskopisinde bir büyük büyütme alanında 5'den fazla eritrosite rastlanması durumudur. Mikroskopik hematüri daha çok nefrologları ilgilendiren bir durumdur. 6-15 yaş arası çocukların %1-2sinde iki ya da daha fazla idrar örneğinde mikroskopik hematüri ile karşılaşılmıştır.

İdrara kağıt daldırma şeklinde yapılan dipstik testi ile hematüri saptanan çocuklarda mutlaka mikroskopi ile de hematüri teyit edilmelidir. Çünkü idrar rengini değiştiren birçok durum dipstik testinde yanlış pozitif sonuç verebilir.

Hematüri tanısı

Anlamlı mikroskopik hematüri tanısı 2-3 haftadır süre içinde yapılan en az üç idrar incelemesinde bir büyük büyütme alanında 5 veya daha fazla eritrosit ile karşılaşılması halinde konulur. Dipstik testi hematüri için oldukça sensitif bir yöntemdir. Dipstik hidroksiperoksit ve tetrametilbenzidin ile emdirilmiştir. Hemoglobinin peroksidaza benzer bir reaksiyonla katalize olması sonucu dipstik mavi-yeşil bir renk alır. Test intakt eritrositleri serbest hemoglobini ve myoglobini ölçer. 150µg/dl'den az serbest hemoglobini ölçebilir, ki bu da 1m³ idrarda 5-20 intakt eritrosite denk gelmektedir. Okside edici ajanlar (idrar toplama kapları çamaşır suyu ile temizlenmişse) varlığında yanlış pozitif sonuçlar alınmaktadır. Aynı şekilde yüksek askorbik asit konsantrasyonlarında yanlış negatif sonuçlar da ortaya çıkabilir.

Hematürinin lokalizasyonu

Kan böbreğin glomerül, renal tübül veya intertisyumundan; üreter, mesane üretra gibi böbrek dışından da kaynaklanıyor olabilir. Proteinüri, eritrosit artıkları ve deforme olmuş eritrositler genellikle bir glomerüler hasarı işaret eder. Renal papillalar mikrotrombüs ya da anoksi sonucunda zarar görmüş olabilir. Renal parenkimal hastalığı olanlarda sistematik enfeksiyonlar boyunca ya da orta derecede bir egzersizden sonra geçici bir hematüri ile karşılaşılabilir. Bu ateş ve egzersize böbreklerin vermiş olduğu hemodinamik bir yanıt olabilir. Burada önemli olan hematürinin glomerüler ya da non-glomerüler olduğuna karar verilmesidir. Dikkatli bir anamnez, fizik muayene ve idrar testi ile tanı mümkündür. Travma öyküsü parlak kırmızı bir idrarı açıklamak için önemli olabilir.

Ayırıcı tanı

Çocuklarda hematüri nedenleri

Glomerüler hastalıklar:

• IgA nefropatisi, benign familyal hematüri, Alport Sendromu
• Akut poststreptokoksik glomerulonefrit, membranoproliferatif glomerülonefrit
• SLE, membranöz glomerülonefrit
• Henoch Schönlein purpurası, hemolitik üremik sendrom

Enfeksiyon:

• Bakreiyal,viral (adenovirus), tbc
• Hematolojik
• Orak hücreli anemi, von Willebrand hastalığı
• Renal ven trombozu, trombositopeni

Nefrolitiazis ve hiperkalsiüri

Yapısal anomaliler

• Konjenital anomaliler, polikistik böbrek hastalıkları, vasküler anomaliler(AVM,hemanjiom)

Travma

Tümör

Tedaviye bağlı

• Penisilin, siklofosfamid, klorpromazin, torazin

Özellik	Glomerüler hematüri	Non-glomerüler hematüri
Hikaye
İdrar yaparken yanma	Hayır	Üretrit, sistit
Sistemik komplikasyonlar	Ödem,ateş,farenjit,raş,artralji	Üriner sistem enfeksiyonu ile ateş, taşa bağlı ağrı atakları
Travma öyküsü	Hayır	Evet
Aile öyküsü	Alport sendromu için sağırlık,renal yetmezlik	Genellikle yok
Fizik muayene
Hipertansiyon	Arasıra	Genelde yok
Ödem	Arasıra	Yok
Abdominal kitle	Hayır	Wilms tm, polikistik böbrek
Raş,artrit	Henoch Schönlein purpura	Hayır
İdrar testi
Renk	Kahverengi, çay,kola rengi	Parlak kırmızı
Proteinüri	Arasıra	Yok
Dismorfik eritrosit	Evet	Hayır
Eritrosit kalıntıları	Evet	Hayır
Kristaller	Hayır	Bilgi verebilir

Benign ailesel hematüri (BAH)

Proteinüri olmadan persistan hematüri ile karakterize renal yetmezliğe ilerleyemeyen, işitme kaybının eşlik etmediği ailesel bir durumdur. Hastaların hepsinde değil ama birçoğunda glomerüler bazal memban incedir. Otozomal resesif, dominant veya sporadik de olabilir. Hematüri genellikle çocukluk çağında rutin testler sırasında bulunur. BAH genellikle sürekli mikroskopik hematüri ve aralıklı makroskopik hematüri atakları ile seyreder. Bazen epizodlar ile makroskopik hematüri tablosu hakimdir. BAH ile ince bazal membran hastalığı birbiri ile tanım açısından karışıklığa yol açmaktadır.

İnce bazal membran

Genel populasyonun %5.2-9.2’sinde bazal membranın ince olduğu bulunmuştur. Tip IV kollajenin yapımındaki bozukluk vardır. BAH ve ince bazal membran hastalığının Alport sendromunun bir mutasyonunun taşıyıcısı olduğunu düşündürmektedir. Renal yetmezlik ve sağırlık ile ilgili detaylı aile anemnezi alınmalıdır. Ebevynden de idrar testi istenebilir. Benign ailesel hematüri ne kadar da iyi pronoza sahip olsa da bu çocuklar düzenli aralıklarla proteinüri, işitme kaybı ve diğer böbrek dışı semptomlar açısından değerlendirilmelidirler.

Glomerülonefritler

Akut postenfeksiyoz glomerülonefrit

Geçirilmiş farenjit veya impetigo öyküsü olan çocukta birdenbire gelişen ödem ve makroskopik hematüri ile karekterizdir. APSGN tanısı geçirilmiş streptokok infeksiyonu bulguları (yüksek ASO titreleri, pozitif Stretozme® test ve/veya beta hemolitik streptokok için pozitif boğaz kültürü) ve C3 seviyelerindeki düşüşün gösterilmesi ile konur. Proteinüri ve eritrositler dipstik ile saptanabilir. Hematüri, proteinüri, hipertansiyon ya da ödemle gelen hastanın idrarının dikkatli bir mikroskopik inceleme yapılması gerekir. APSGN hastalarında mikrohematüri 2 yıla kadar devam edebilir.

Henoch Schönlein Purpura, nefritler ve IgA nefropatisi

IgA nefropatili hastalar tipik olarak rekürren hematüri ya da yapılan rutin taramalarda rastlanan mikroskopik hematüri ile karşımıza gelirler. Hematüri, proteinüri ve purpurik raşların da eklenmiş olduğu bir grup hasta da Henoch Schönlein purpurası şeklinde adlandırılır.

Hızlı ilerleyen glomerülonefrit

Genellikle makroskopik hematüri zaman zaman da mikroskopik hematüri ile karşımıza gelirler. Renal yetmezliğe hızlıca ilerlemesiyle bilinen bu hastalık için böbrek biopsisi yapılması gerekir. İdyopatik ya da IgA nefropatisi, Wegener granülomatozisi, mikroskopik polianjit, Goodpasture sendromu, APSGN ve ya Henoch Schönlein purpurasına sekonder gelişebilir.

Herediter nefrit

TipIV kollajeni kodlayan gendeki mutasyon sonucunda Alport sendromu veya herediter nefrit karşımıza çıkar. Alport sendromu genellikle çocukluk çağında makroskopik ya da mikroskopik hematüri ile karekterizedir. Makroskopik hematüri atakları üst solunum yolu enfeksiyonlarını takip edebilir.

İntertisyel nefrit

Akut intertisyel nefrit nedenleri

• Tedaviye bağlı: NSAİİ, antibiyotikler, rifampisin
• Enfeksiyon: EBV, CMV, bakteriyal, mikobakteriyal
• Sistemik: SLE
• İdyopatik

Yorgunluk ve yan ağrısı tipik semptomlarıdır. İdrar çıkışı artmış azalmış ya da normal olabilir. İdrar testi normal olabilir ya da hematüri, proteinüri,piyüriyi gösterebilir. İntertisyel nefrit izole hematüri ya da makroskopik hematüri ile karşımıza çıkmaz.

Enfeksiyonlar

Üriner sistem enfeksiyonları gros hematürinin büyük bir nedenini oluştururlar, fakat nadir olarak izole hematüri nedeni olurlar. Ateş, dizüri, böğür ya da karın ağrısı, yanma, sıkışma ve altına kaçırma gibi idrar şikayetleri de eşlik eder. Adenovirüs enfeksiyonları dizüri ve makroskopik hematüri kliniği ile karşımıza çıkabilir.

Hematolojik nedenler

Orak hücre anemisi hastalığı ağrısız hematüri yapabilir. Bu hematüri rekürren olup genellikle sol böbrek kaynaklıdır. Bazı hastalarda asemptomatik mikrohematüriye rastlanabilir. Koagülopatiler ve trombositopeni çok sık olmayan hematüri nedenleridir. Koagülasyon anomalileri ağrısız hematüriyi açıklayabilecek bir durumun olmadığı ailesinde kanama öyküsü bulunan çocuklarda araştırılmalıdır.

Nefrolitiazis/hiperkalsiüri

Renal kolik, makroskopik hematüri, asemptomatik mikrohematüri veya görüntüleme yöntemlerinde tesadüfen karşımıza çıkabilir.

Yapısal anomaliler/kitleler

Üreteropelvik bileşke darlığının neden olduğu renal kist ya da hidroüreteronefroz gibi durumlarda minör travmalar makroskopik hematüriye neden olabilir.

Vasküler anomaliler

Renal ven trombozu makroskopik hematürinin nadir bir sebebi de olsa bu durum yenidoğan döneminde makroskopik hematürinin önemli bir nedenini oluşturur. Üriner sistemdeki arteriovenöz malformasyonlar ve hemanjiomlar nadir de olsa dönemsel makroskopik hematüri sebebi olabilir. Renal anjiyografi ve sistoskopiye rağmen tanı koymanın zor olduğu bir grup hastalıklardır.

Kuşak tarzı bel ağrısı-hematüri sendromu (loin pain hematuria syndrome)

Nedeni bilinmeyen bir şekilde hematürinin eşlik ettiği bel ağrısıdır. Bel ağrısı unilateral ya da bilateral; hematüri ise makroskopik ya da mikroskopik olabilir. Ağrı karından kasıklara yayılabilir. 20-40 yaş arası bayanlarda sık görülür. Tüm laboratuar çalışmaları ve görüntüleme yöntemleri normaldir. Renal patoloji ise mesengial proliferasyondan intertisyel fibrozis ve mikroanevrizmalara kadar değişkenlik gösterebilir. Tanı ise diğer hastalıkların (travma, enfeksiyon, malignite,nefrolitiazis,hiperkalsiüri vs.) dışlanması ile konur. Birçoğunda genitoüriner sistem tamamiyle doğaldır. Ayırıcı tanıda obstrüktif üropati, üriner sistem enfeksiyonları ,taş,tümör,glomerülonefritler, renal ven trombozu,hiperkalsiüri ve medüller sünger böbrek bulunur. Renal anjiyografi ise geniş bir yelpaze gösterir; tespih şeklinde görünüm, yılanvari görünüm, kortikal infarktlar ve mikroanevrizmalar gibi. Anatomik bir anomali olarak, sol renal arterin aorta ve süperior mezenterik arter altında komprese olması olarak tanımlanan 'nutccraker sendromu' buna sebep olabilir. Psikiyatrik bir neden de buna sebep olabilir. Değişik analjeziklerin kullanılmasına yol açabilecek derecede ağır bir ağrı ortaya çıkabilir. Tedavi ise tamamen semptomatik olup analjeziklerle ağrının giderilmesine yöneliktir. Ototransplantasyon ya da böbreğin denervasyonu da değişik sonuçlar verebilir.

Ürolojik durumlar

Meatus darlığı özellikle yenidoğan döneminde makroskopik hematüri nedeni olabilir. Mesane polipleri ve ülserasyonu nadir de olsa hematüri nedeni olabilir.

Üretroraji

Klinikte bu durumla karşılaşma yaşı ortalama olarak 10'dur. Hastaların tamamında terminal hematüri ve %29.6sında disüri bulunur. Radyolojik ve laboratuar çalışmaları açısından sadece mikroskopik hematürinin görüldüğü %57 vaka hariç normaldir. Sistoüretroskopide strikür görülmeksizin üretranın bulbusunda inflamasyona rastlanabilir. Vakaların yarısında tamamiyle gerileme 6 ayda olur,%71inde ise 1yıla kadar uzar ;toplamda %91.7sinde tamamiyle gerileme görülür. Semptomların ortalama görülme süresi 10 aydır, iki yıla kadar uzayan vakalar da bildirilmiştir. Tedavi ise tamamiyle gözlemden ibarettir. Rutin radyolojik, laboratuar ve sistoskopik çalışmalar gereksizdir. Sistoskopi sadece üretral darlığın görüldüğü durumlarda endikedir.

Diğer

Ağır bir egzersiz de hematüriye neden olabilir. Egzersizden 48 saat sonra hastanın idrarı tekrar kontrol edilmelidir. Genç kadınlarda mens dönemlerine rastlayan mikrohematüri de görülebilir.

Münchausen sendromu

Nadir görülür fakat tanısı oldukça güçtür. Hasta veya ailesi gerçek hastalık olmadan hastalığı taklit edebilir. İdrar tahliline örneğin parmak ucundan bir damla kan ilave edilerek hastalık araştırmak için sürekli hastaneye gelinir.

Makroskopik hematürinin değerlendirilmesi

Gros hematüri çocuk ve ailesi için alarme edici bir semptomdur, acilen değerlendirilmesi gerekir.

İdrar tetkiki idrarda eritrositlerin, eritrosit kalıntılarının ve kristallerin görülmesi açısından istenmelidir. Açıklanamayan hematürilerin altında S.hematobium yatabilir.

Çocuklarda makroskopik hematüriye neden olabilecek glomerüler nedenlerin başında akut poststreptokoksik glomerülonefrit ve IgA nefropatisi gelir. Hassas boğaz, pyodermi ya da impetigo, proteinüri,ödem, hipertansiyon glomerülonefrit açısından önemlidir. ASO titreleri, Streptozyme® testi ve serum C3 seviyeleri tanıda önemlidir. Eğer bunlar normalse diğer glomerülonefritler için ileri araştırma gerekir. IgA nefropatisi abdominal ya da bel ağrısı olmadan geçirilmiş üst solunum yolu enfeksiyonlarına bağlı makroskopik hematüri nedeni olabilir.

Ateş, dizüri,böğür ağrısı üriner sistem enfeksiyonlarına işaret eder. Bu semptomlara idrar semptomları eşlik edebilir. Üriner sistem enfeksiyonları acile başvuran hastaların büyük bir kısmını oluşturur. Abdominal travma öyküsü olan çocuk acil bir şekilde bilgisayarlı tomografi ile görüntülenmeli ve bir üroloğa refere edilmelidir. Ailesinde renal kolik öyküsü olan çocuklar taş açısından değerlendirilmelidir. Hiperkalsiüri görüntüleme yöntemlerinde bir şeyin bulunamadığı makroskopik ya da mikrohematüriye neden olabilir.

Sistoskopi ile kanama odağını göstermek istenirse bu yöntem kanama sırasında kullanılmalıdır. Genç kızlarda çocuk istismarı da akla gelmeli ve genital bölge muayenesi dikkatlice yapılmalıdır.

İdrar testinde eritrositlerin görülmeyip dipstikle pozitif olan vakalarda hemoglobiüri ve miyoglobinüri düşünülmelidir.

Mikrohematürinin değerlendirilmesi

İzole mikrohematüri

İzole hematüri sıklıkla rutin incelemeler sırasında anormal hikaye ya da fizik muayenin eşlik etmediği durumlarda saptanan hematüri için kullanılır. İleri incelemeler yapılmadan önce idrar testi birkaç ay içinde 2 ya da 3 kez tekrarlanmalıdır. Mikrohematüri persiste ederse dikkatli bir şekilde ilaç anemnezi, hematüri, sağırlık,böbrek yetmezliği, üriner taş için aile anemnezi;orak hücreli anemi hastalığı ya da taşıyıcılığı anemnezi alınmalıdır. Eğer hepsi negatifse artralji ya da iştahsızlık, kilo kaybı gibi konstitisyonel semptomlar intertisyel nefrit açısından sorgulanmalıdır. ASO titreleri, DNA bağlayıcı antikorlar ve hepatit için serolojik testler rutin laboratuar testleri ve kompleman seviyelerinin yanında istenebilir. Ödem ve hipertansiyonun eşlik etmediği hematüri ve proteinüri olan çocukta idrar testi proteinüri 2+'in altında iken tekrarlanmalıdır. Eğer anormal durum devam ederse ödem ve hipertansiyon olmasa da ileri tetkikler yapılmalıdır. Persistan hematüri belirlenir ve bu özellikle 1g/gün den fazla ise hasta pediatrik nefroloğa ileri inceleme için yönlendirilmelidir.